Veranderde tijden
Ooit kregen de meeste overledenen een uitvaart vanuit een christelijke kerk. Dat is anders geworden. De uitvaartbranche is een groeimarkt met crematoria, uitvaartcentra en nieuwe vormen van dienstverlening. Er is aanbod van afscheidsplechtigheden buiten de Kerk.
Ook als het over uitvaarten gaat, is onze samenleving ontkerkelijkt en divers waar iedereen eigen keuzes kan en moet maken.
Kerkelijke uitvaart: gelovig afscheid nemen
Door het ruime aanbod aan plaatsen en soorten van afscheid rijst de vraag: wat is eigen aan een kerkelijke uitvaart? Op grond waarvan kies je daarvoor?
Het is zo gewoon dat we het soms vergeten: de uitvaartrituelen van de katholieke Kerk zijn, zoals elke liturgie, bedoeld voor mensen die zichzelf in het christelijk geloof willen herkennen en er inspiratie uit putten. Zelfs met alle zwakheid in de beleving ervan.
De christelijke uitvaart heeft een eigen karakter, in vergelijking met vele nieuwe vormen van afscheidsvieringen. Ja, ze blikt ook terug op het leven van deze concrete overledene en het verdriet van wie achterblijft. Maar ze kijkt niet alleen naar het leven dat voorbij is.
De uitvaartliturgie vertolkt ook het geloof dat Gods liefde sterker is dan de dood, en dat de gestorvene deel krijgt aan de verrijzenis van Jezus Christus, de levende Heer.
De symbolen en rituele handelingen, zang en muziek, de Bijbelteksten en gebeden drukken zo een toekomstperspectief uit, dat hoop en troost wil bieden aan de nabestaanden. Midden onmacht en verdriet richten christenen zich biddend tot God, die bron is van nieuw leven en licht. Dat is in onze cultuur niet vanzelfsprekend maar het bepaalt wel het eigen karakter van de katholieke uitvaartliturgie.
Zo’n kerkelijke uitvaart kan in een crematorium, uitvaartcentrum of parochiekerk. De liturgie wordt samengesteld in overleg met de nabestaanden. Voor hen is er ruimte om een gedicht, Bijbeltekst te lezen of een in memoriam te houden. Reiken zij Bijbellezingen aan dan wordt daarmee rekening gehouden.
Een eigen plaats: de kerk
Bijzonder is de voornaamste plaats van de katholieke uitvaartliturgie: de parochiekerk.
Meestal niet zo comfortabel als een uitvaartcentrum, maar wel gebouwen met een bijzondere sfeer en rijk aan betekenis. Elke parochiekerk is bij de wijding onttrokken aan werelds ofwel profaan gebruik en is letterlijk heilige ruimte: aan God gewijd.
Een kerk is op bijzondere wijze Gods huis: in haar kerkwijding, architectuur, inrichting en symbolen. De verrezen Heer is er permanent aanwezig, in sacramentele gedaante. Reden waarom 24 uur per dag bij het tabernakel de godslamp brandt.
Mensen worden er in geloof verzameld, komen er samen in lief en leed om alles wat het leven meebrengt te vieren: vreugde om nieuw leven, dankbaarheid om de liefde, rouw om verlies, volharding om met andere mensen samen te leven, in goede en kwade dagen.
In de heilige ruimte van Gods eigen huis is alles op Hem gericht, in elke liturgie dus ook bij uitvaarten. Dat geldt ook voor de gezangen en de muziek. Daarom in die kerk geen wereldse gezangen of muziek. Dat gebeurt niet in de weekendliturgie en ook niet op andere dagen, bij andere gelegenheden. De katholieke kerk heeft specifieke regels over kerkmuziek.
Dat onze ontkerkelijkte samenleving de heilige duiding van een gewijde kerk niet altijd snapt, houdt niet in dat de Kerk zelf ook in die ontkerkelijking volgt. Jezus’ Kerk is geen verlengstuk van de uitvaartbranche. De gewijde kerk, als huis van God, is wezenlijk andere ruimte dan een crematorium of uitvaartcentrum.
Een kerkelijke uitvaart in een crematorium of uitvaartcentrum heeft muzikaal gezien meer mogelijkheden, het is immers geen aan God gewijde heilige ruimte. In een crematorium of uitvaartcentrum daarom geen Eucharistie, de heilige Communie wordt er niet uitgereikt. De kerkelijke uitvaart is daar altijd een Woord- en Gebedsdienst.
Een kerkelijke uitvaart mét kerkkoor in een parochiekerk kan Eucharistie zijn, een viering van Woord- en Communie (afhankelijk van de beschikbaarheid van een priester) of een viering van Woord- en Gebed. Alle drie zijn volwaardige vormen van kerkelijke uitvaartliturgie.
Voor wie minder vertrouwd zijn met de Eucharistie is de keuze voor een viering van Woord en Gebed meer aangewezen. Na de kerkelijke uitvaart gedenken we op zes zondagen de overledene in de Eucharistie op zondag. Daarin viert de Kerk Jezus’ dood én verrijzenis en spreekt de hoop uit dat Hij ook de overledene overbrengt uit de dood naar een nieuw leven bij God.
Meestal zorgen de kinderen of naaste familieleden voor de regeling van een uitvaart. Het is goed om tijdig met hen te spreken over uw verlangen naar een kerkelijke uitvaartviering.